120 lat temu, 11 maja 1900 roku w Pobiedziskach, nieopodal Poznania, w rodzinie pracownika pocztowego, Augusta Pallutha i Katarzyny z Miecznikiewiczów przyszedł na świat kolejny syn. Nadano mu imię Antoni. Powiedzieć, o nim, że zbudował replikę Enigmy, to powiedzieć niewiele. Dlaczego?
Młodzieńcze losy Antoniego były burzliwe. Uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim, walczył z bolszewikami w roku 1920, a później żołnierz przeobraził się w studenta. Ten zaś w …. przedsiębiorcę. Ale czy tylko?
Krótko po zakończeniu studiów na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej, w roku 1928, Antoni Palluth założył firmę o nazwie AVA. W niektórych źródłach można znaleźć informację, że oprócz Pallutha i trzech innych wspólników, cichym udziałowcem był Sztab Główny Wojska Polskiego. „AVA” wytwarzała wojskowe stacje nadawcze i odbiorcze, radiostacje dla lotnictwa i marynarki wojennej.
Zachowały się też dokumenty, z których wynika, że naszego bohatera jeszcze w czasach studenckich, zatrudniono w Oddziale II Sztabu Generalnego, jako specjalistę w dziale szyfrów wojskowych. Otrzymał wówczas awans na stopień porucznika.
AVA z siedziby na warszawskim Nowym Świecie przeniosła się na dolny Mokotów, w pobliżu Łazienek i ul. Podchorążych. Część maszyn i sprzętu laboratoryjnego ulokowano w podwarszawskich Pyrach. Jeszcze przed wybuchem wojny wynajęto dodatkowe magazyny na Pradze, przy ulicy Szczęśliwickiej. Firma zatrudniała między 200 a 300 osób.
Nauczyciel Różyckiego i …
Od roku 1929 Antoni Palluth regularnie pojawiał się w Poznaniu, ponieważ został jednym z kilku wykładowców kursów kryptologii wojskowej na Uniwersytecie Poznańskim.
Kolejnymi wykładowcami byli znajomy Pallutha z powstania wielkopolskiego por. Maksymilian Ciężki oraz mjr. Franciszek Pokorny. Uczestnikami kursu byli absolwenci matematyki Uniwersytetu Poznańskiego. Wytypował ich prof. Zdzisław Krygowski z Instytutu Matematyki Uniwersytetu Poznańskiego. Kandydaci oprócz zdolności matematycznych musieli dobrze znać niemiecki, być lojalnymi obywatelami państwa polskiego, mieć zdolności analityczne. Z 2o kursantów wytypowano ostatecznie trzech. Byli to: Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki. Dzisiaj znamy ich, jako autorów złamania szyfru „Enigmy”.
Pierwszym sukcesem tej grupy było rozwiązanie czteroliterowego kodu morskiego używanego w Kriegsmarine. W grudniu 1932 roku kryptolodzy odczytali po raz pierwszy w całości tajną depeszę Reichswehry. W styczniu 1933 grupa matematyków-kryptologów była pewna, że złamała niemiecki szyfr Enigma.
Kolejny ważny krok to wybudowanie polskich replik niemieckiego urządzenia szyfrującego. Gdzie tego dokonano? Oczywiście w fabryce AVA Antoniego Pallutha, braci Danielewiczów oraz Edwarda Fokczyńskiego. Do połowy roku 1934 wyprodukowano kilkanaście takich urządzeń. W kolejnych miesiącach polscy kryptolodzy z różnym powodzeniem „tropili” niemieckie depesze. Wobec zbliżającej się wojny, w lipcu 1939 roku, w ośrodku w Pyrach z polskimi dokonaniami zapoznano kryptoanalityków francuskich i angielskich. Przekazano im również po jednym egzemplarzu repliki „Enigmy”.
Czytali depesze Luftwaffe
We wrześniu 1939 roku Antoni Palluth z grupą kryptologów udał się przez Rumunię do Francji. Tam w zamku Vignolles, pod Paryżem, utworzono Ośrodek „Bruno”. Polacy stanowili jego trzon. W tym okresie rozpracowano szyfry Luftwaffe, co miało wpływ na przebieg „Bitwy o Anglię”.
Atak Niemiec na Francję oznaczał początek okresu „tułaczki” kryptologów. Przebywali nawet w Afryce Północnej, w Oranie. Szybko jednak wrócili na południe Francji.
Jak pisze Jerzy Palluth, syn Antoniego, w materiałach, przekazanych przez wągrowiecką rodzinę Państwa Palluthów Urzędowi Miasta i Gminy Pobiedziska, w Uzes nieopodal Marsylii, Antonii Palluth kierował zespołem składającym się z 15 Polaków, 10 Francuzów i 7 Hiszpanów. Jednym z zadań było łamanie szyfrów niemieckich agentów działający we francuskich portach nad Morzem Śródziemnym.
Informacje pozyskane przez zespół A. Pallutha okazały się przydatne w kampanii gen. Montgomerego w Afryce Północnej. Przyczyniły się też do skuteczniejszej walki z łodziami podwodnymi na Atlantyku. Piszą o tym angielscy historycy.
Kiedy Niemcy wkroczyli do kolaborującego z III Rzeszą Państwa Vichy, a była to znaczna część Francji, kryptologów zaczęto ewakuować do Hiszpanii. Nie wszyscy przedarli się przez granicę, mimo pomocy francuskiego ruchu oporu. Jak pisze Jerzy Palluth płk Gwinon Langer oraz Maksymilian Ciężki zatrzymani zostali przez Niemców i osadzeni w oflagu.
Sabotaż to też walka
Antoni Palluth też nie miał szczęścia. Do granicy hiszpańskiej jechał rowerem. Oddał go jednak innemu uciekinierowi, który miał problemy z chodzeniem. Mężczyzna szczęśliwie pokonał granicę. Antoniego Pallutha Niemcy zatrzymali i wywieźli do obozu w Sachsenhausen – Oranienburg. Nie wiedzieli jednak, kogo naprawdę zatrzymali. Antonii Palluth miał wówczas dokumenty „węgierskie”. W obozie pracował w zakładach Heinkla produkujących samoloty bombowe.
Jak wynika z notatek Jerzego Pallutha – syna – pierwszymi słowami Antoniego w obozie w Sachsenhausen było pytanie: „Jak możemy dalej walczyć z Niemcami?”. Po tym, jak zdobył zaufanie Niemców, samodzielnie wykonywał część prac. W efekcie około 50 samolotów Niemcy musieli wycofać z użytku. W niektórych nie działały na przykład urządzenia do wyrzucania bomb.
Antoni Palluth zginął 18 kwietnia 1944 roku podczas bombardowania fabryki przez alianckie samoloty.
We wrześniu tego roku w księgarniach ukaże się książka o Antonim Pallucie, autorstwa Beaty Majchrowskiej. Warto będzie po nią sięgnąć, ponieważ w życiu Antoniego Pallutha i jego rodziny było jeszcze wiele niezwykłych wydarzeń.
Na zdjęciach w galerii Antoni Palluth, jego dzieci a także żona oraz znajomi, a także replika urządzenia szyfrującego Enigma, Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski , jaki przyznano Antoniemu Palluthowi pośmiertnie i legitymacja wręczana z odznaczeniem.
zdjęcia z archiwum rodziny Państwa Palluthów
CZYTAJ: http://naszglospoznanski.pl/120-lat-temu-w-pobiedziskach-urodzil-sie-autor-zlamania-szyfru-enigmy/
Na podstawie:
Antoni Palluth [w:] zbiory Wirtualnego Muzeum Pobiedzisk, http://muzeum.pobiedziska.pl/eksponat/eks_pdf/id/484,
Antoni Palluth [w:] „Internetowy Polski Słownik Biograficzny”, http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/antoni-palluth,
Jerzy Palluth „Udział inż. Antoniego Pallutha w operacji „Enigma”
Złamali szyfr „Enigmy”, ocalili 30 milionów ludzi, http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/752845,Zlamali-szyfr-Enigmy-ocalili-30-milionow-ludzi
Dekryptaż Enigmy https://aw.gov.pl/historia/dekryptaz-enigmy/
Treść weryfikowano również w oparciu o wiedzę dostępną na stronach:
http://www.ipn.gov.pl/
http://caw.wp.mil.pl/
http://www.ww2.pl
https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/antoni-palluth-1900-1944-radiotechnik-kryptolog-konstruktor
https://enigmacentrum.pl/index.php?id=1902
https://amu.edu.pl/__data/assets/pdf_file/0015/50532/Poznanskie-poczatki-Enigmy.pdf
