Pomnik Powstańców Wielkopolskich
Pomnik Powstańców Wielkopolskich mieści się na Rynku w Pobiedziskach.
KRONIKA MIASTA POBIEDZISK
z okresu Powstania Wielkopolskiego 1918/19 r.
Na otrzymaną wiadomość w dniu 27 grudnia 1918 roku o przyjeździe Ignacego Pade-rewskiego do Poznania i wybuchu Powstania Wielkopolskiego społeczeństwo miasta Pobie-dzisk przystąpiło w dniu 28 grudnia 1918 roku do czynu zbrojnego przeciwko tutejszej wła-dzy pruskiej.
Tego samego dnia w godzinach porannych pod przewodnictwem Antoniego Piątkow-skiego został zwołany wiec z udziałem społeczeństwa miasta Pobiedzisk i okolicznych wsi. Na powyższym wiecu została powołana Straż Ludowa, która z kolei przystąpiła do formowania Oddziału Powstańczego, do którego zgłaszali się ochotniczo byli żołnierze – Polacy z armii niemieckiej i bardzo dużo młodzieży. Powołano również Biuro Werbunkowe i Komendę Miasta. Na komendanta Oddziału Powstańczego powołano Stanisława Czerwińskiego, na zastępcę Antoniego Piątkowskiego, na szefa oddziału Adama Koczorowicza. Na pierwszego burmistrza miasta Pobiedzisk został wybrany Piotr Siekierski, na policjantów Straży Bezpie-czeństwa zostali powołani Mrówczyński Józef oraz Burzyński Roman.
W dniu 28 grudnia 1918 roku w godzinach przedpołudniowych powstańcy Antoni Piątkowski, Bronisław Piątkowski, Stanisław Nawrocki, Kazimierz Kantorski oraz Garstecki wtargnęli do tutejszego Magistratu, rozbroili niemieckiego burmistrza Wollfa oraz policjanta Schtelltera. Zdobyto 12 karabinów niemieckich wraz z dużą ilością amunicji. Dalsze grupy powstańcze przystąpiły natychmiast do opanowania urzędów: Poczty, Dworca Kolejowego, Komisariatu oraz rozbroiły żandarmów niemieckich – Mattnera i Schwarca.
Po opanowaniu urzędów i rozbrojeniu Niemców powstańcy przystąpili do pełnienia wart w celu zabezpieczenia urzędowania polskiej władzy, która została wybrana na tutejszym terenie.
W dniu 29 grudnia 1918 roku Komenda Miasta wysłała dalsze grupy powstańcze na okoliczne wsie w celu rozbrojenia Niemców, którzy bardzo silnie byli uzbrojeni, by nie dopu-ścić Polaków do czynu zbrojnego na terenie wsi, lecz niewiele Niemcy mogli poradzić, gdyż powstańcy wykazali wielki hart ducha i nienawiść do wroga, który od dziesiątków lat rządził na tutejszym terenie. Rozbrojono Niemców w Kocanowie, Głównie, Węglewie, Latalicach, Podarzewie, Krześlicach, Łagiewnikach, Biskupicach, Polskiej Wsi, Starej Górce, Promnie, Lednogórze oraz w wielu innych wsiach. Wymienione wsie były w większości zamieszkałe przez zagorzałych hakatystów niemieckich. Zdobyto 200 karabinów niemieckich wraz z dużą ilością amunicji. Zdobyta broń została złożona w magazynie Domu Katolickiego, gdzie rów-nież mieściła się Wartownia. Na magazyniera i rusznikarza broni został wybrany Kazimierz Kantorski, który z kolei przydzielał karabiny ochotnikom wstępującym do Oddziału Po-wstańczego.
W związku na dalsze zgłaszanie się ochotników do Oddziału, który już liczył przeszło 200 powstańców, Straż Ludowa w dniu 13 stycznia 1919 roku zwróciła się do społeczeństwa miasta Pobiedzisk i okolicznych wsi z apelem o udzielenie pomocy finansowej na zakup ekwipunku dla powstańców. Na powyższy apel społeczeństwo złożyło w tutejszym Banku kilka tysięcy marek, za które zakupiono nowe mundury i żywność. Do Oddziału zgłaszali się robotnicy, chłopi, rzemieślnicy, inteligencja i młodzież.
Należy tu podkreślić, że do walki zbrojnej na terenie tutejszym stanęło całe społeczeń-stwo wraz z młodzieżą, która z wielką ofiarnością i poświęceniem przyczyniła się do wyzwo-lenia naszej prastarej ziemi piastowskiej, na której żyli i pracowali nasi przodkowie.
W dniu 2 stycznia 1919 roku został zaalarmowany tutejszy Oddział o udzielenie po-mocy miastu Gnieznu i wsi Zdziechowa, lecz pomoc ta okazała się zbyteczna, gdyż Gniezno i Zdziechowa zostały już zdobyte.
W dniu 4 stycznia 1919 roku Oddział Powstańczy otrzymał rozkaz udzielenia natych-miastowej pomocy w zdobyciu miasta Inowrocławia. Nie mając środków lokomocji, zatrzy-mano pociąg towarowy, który jechał w kierunku Gniezna. Załadowano w pośpiechu więk-szość Oddziału na wagony, lecz kierownik niemiecki i maszynista odmówili dalszej jazdy w kierunku Inowrocławia. Maszynistę niemieckiego zastąpił Franciszek Wieruszewski, który szczęśliwie prowadził pociąg do samego Inowrocławia. Oddział Powstańczy brał udział w walkach o miasto Inowrocław pod dowództwem komendanta Stanisława Czerwińskiego. Po opanowaniu Inowrocławia część Oddziału powróciła do Pobiedzisk. Druga grupa pod do-wództwem Antoniego Piątkowskiego wyjechała na front północny pod Gniewkowo, Kcynię, Wierzchosławice oraz Nakło, na którym to froncie walczyli do końca maja 1919 roku. W walce pod Nakłem został ranny powstaniec Skowroński Stanisław, który na skutek odniesio-nych ran zmarł.
Na rozkaz Głównej Komendy Wojsk Wielkopolskich w Poznaniu przeprowadzono re-organizację tutejszego Oddziału na Wojsko Polskie. Karabiny niemieckie, które posiadał od-dział zabrano do Poznania w celu uzbrojenia regularnych Jednostek Wojskowych. W zamian za to otrzymano karabiny rosyjskie, które służyły do dalszego przeszkolenia tutejszej Jednostki Wojskowej, która liczyła 400 żołnierzy. Dowódcą tej jednostki został ponownie mianowany Stanisław Czerwiński, zastępcą Antoni Piątkowski. Sformowano 4 kompanie: 1. kompanię prowadził Antoni Piątkowski, 2. komp. Józef Świątkowski, 3. komp. Józef Mrówczyński, 4. komp. Michał Rzyski.
Początkiem kwietnia 1919 roku odbyła się na tutejszym rynku msza polowa i zaprzy-siężenie Jednostki Wojskowej, na której brał udział Naczelny Dowódca Wojsk Wielkopolskich gen. Dowbor Muśnicki wraz z adiutantem płk. Władysławem Andersem. Po zaprzysiężeniu odbył się przegląd wojskowy. Przeszkolonych żołnierzy młodszego rocznika wcielano do Wojska Polskiego.
Działalność Straży Ludowej i Komendy Miasta zakończyła się w miesiącu wrześniu 1919 roku.
Niniejsza Kronika miasta Pobiedzisk została opracowana na zeznaniach obecnie żyją-cych weteranów Powstania Wielkopolskiego i członków Koła ZBoWiD Pobiedziska, którzy brali czynny udział z bronią w Powstaniu Wielkopolskim na tutejszym terenie.
Są to świadkowie: Dolata Franciszek, Piotrowski Franciszek, Kantorski Kazimierz, Sobczak Alojzy, Błaszak Józef, Bombiński Stefan oraz Chojnacki Walenty.
Powyższa Kronika nie została dotąd nigdzie opublikowana ani w okresie międzywo-jennym, ani powojennym.
Niniejszą Kronikę opracował prezes Koła ZBoWiD – Pobiedziska
Dopieralski Stefan, były weteran Powstania Wielkopolskiego.Test nieznacznie poprawiony i skorygowany przez Redakcję
